Köylüm Arete
(TÜBÄ°TAK projemizdir.)
Kepez'imizin bilinmeyen kadın lideri..Kadim Ağacın Koruyucusu.. ARETE'ye..
Köylüm Arete ÖrneÄŸi: Lise Çağındaki Gençlerde Dijital Vakit Katlinden Tarihte Ä°z Bırakan Kadınlara DoÄŸru Kayan Vizyon
Kadın, insanlık tarihinde önemli bir yer alır. Kadınların gücü yaÅŸamın her alanında derin izler bırakan , varoluÅŸun temel taÅŸlarından biridir. Bir anne olarak nesillerin yetiÅŸmesinde ; bir öÄŸretmen, lider olarak toplumların ÅŸekillenmesinde ; bir sanatçı yada yazar olarak kültür ve medeniyetlerin geliÅŸiminde kadınlar her zaman ön planda olmuÅŸtur ve unutmamalıyız ki kadınlar sadece birey deÄŸil ; insanlığın vicdanı ve sesidir. Ä°ÅŸte sizlere tarihte iz bırakmış kadınlardan bir buket…
ARETE
ARETE:Anadolu'nun En Eski Vakıf Zeytinliğinin Koruyucusu Ve Lideri
Kepez ilçesinde varsakta saklı bir hikaye var. Buranın hikayesi Arete adında bir rahibe ile baÅŸlıyor:Arete, Pamphylia bölgesinde, özellikle Lybroton Kome'de önemli bir figürdür. Lybroton Kome, Pergamon'dan gelen bir yazıta göre zeytin çiftliÄŸi olarak da bilinir. Domitianus döneminde inÅŸa edilen ve güneybatı cephesinde bulunan kulenin üzerindeki yazıtlar, bu yerleÅŸimin bir köy yerleÅŸimi olduÄŸunu doÄŸrulamaktadır. Arete, bu yerleÅŸimin sahibi ve zeytinyağı üretiminde önemli bir rol oynamış bir kadındır. Adı, zeytinyağı iÅŸliklerinin üzerindeki yazıtlarda geçmektedir, bu da onun bu tesislerin sahibi veya yöneticisi olduÄŸuna iÅŸaret eder. Arete koruyucudur, zeytin iÅŸliklerini , doÄŸayı korumuÅŸtur, Perge yi kalkındırmıştır.Bir çok erkeÄŸin olduÄŸu yerde lider kimliÄŸi ile vakıfa yöneticilik yapmış bir kadındır. Arete, sadece zeytinyağı üretiminin organizasyonunda baÅŸarılı olmakla kalmamış, aynı zamanda bu üretimi kurumsallaÅŸtırmak için bir zeytin vakfı kurmuÅŸtur. Bu durum, onun güçlü bir statüye sahip olduÄŸunu gösterir. Zeytinyağı üretimi ve köyün kontrolü Arete'den baÅŸlayarak, kızı Kille ve torunu Mouas'a kadar devam etmiÅŸtir. Üretimde sürdürebilirliÄŸi ve aile vakfının katkısını gösteren asıl etkileyici yazıt kızı Kille ve torunu Mouas tarafından vakfedilen zeytinlikleri anlatır. ”imparator Hadrian a ve lyrbosluların Apollonu na adadığı , çiftliÄŸi, 600 adet kültürlenmiÅŸ zeytin aÄŸacı, Üç zeytinlik ve Kallikades Armada daki zeytinlikleri ömür boyu annesi Killeye devrettiÄŸi, annesinin ölümü ardından komorkhosun(muhtar) vakfı yaÅŸatması, Eylül ün 3. Gününde apolon onuruna festival yapılıp halkın yeterince yedirilip içilmesi yazarken, yazıtın sonunda“ yukarıda sayılanları satmaya veya elden çıkarmaya , elde edilen geliri baÅŸka bir amaçla kullanmaya hiç kimse izinli deÄŸildir. Aksi halde perge Artemisine 1000 dinar ceza ödenecektir. Bu hususlar her daim korunacaktır.” Lyrboton Kome 'de 100 yıl iÅŸleyiÅŸin devam ettiÄŸinin bir kanıtı yapılardaki farklı tekniklerde tadilatlar ve sonradan eklenen yapılarda farklı uygarlıklara ait izler....“Erdem” anlamına gelen Arete tarafından kurulan vakıfla ilgili yazıt, "Demeter'in yaÅŸam boyu rahibesi olan Arete, bu iki katlı kuleyi köye söz verdiÄŸi üzere kendi servetiyle yaptırıp, çatısını örterek Ä°mparator Kaisar Domitianus Augustus Germanicus ile asyl (dokunulmazlık) hakkına sahip Perge Artemis'ine adamıştır" ÅŸeklinde bir metin içerir. Yazıtın devamında, Arete'nin torunu Menneas oÄŸlu Timas Etheous'un annesi Mouas ve Kille'nin aracılığıyla, harabe halindeki binanın onarılıp yeniden vakfedildiÄŸi belirtilmiÅŸtir. Böylece zeytinyağı iÅŸliÄŸi bir süre daha faaliyet göstermeye devam etmiÅŸtir.Arete Kulesi, özellikle 100 yıldır önemli yazıtlarıyla bilim dünyasında bilinmektedir ve Via Sebaste (Ä°mparator Yolu) üzerinde yer alır, bu yol DöÅŸemealtı'ndan Perge'ye gitmiÅŸtir. Sonuç olarak Lyrboton kome geçmiÅŸten günümüze önemini hala korumaktadır ve Arete , Perge territorium'unda karşımıza çıkan baÅŸarılı ve önemli bir kadın liderdir.
PLANCÄ°A MAGNA
PLANCÄ°A MAGNA:ilk kadın yönetici
Plancia Magna, dünya tarihindeki ilk kadın yöneticilerden biri olarak kabul edilen ve Roma Ä°mparatorluÄŸu döneminde Pamphylia bölgesindeki Perge kentinde yaÅŸamış önemli bir figürdür. M.S. 1. ve 2. yüzyıllarda, kentin yöneticiliÄŸini üstlenmiÅŸtir. Görev süresi boyunca Perge’nin mimari, sosyal, ekonomik ve dini yapısını geliÅŸtirmek için büyük çaba harcamış ve kendi kaynaklarını bu amaçlar için kullanmıştır. Plancia Magna, Artemis Tapınağı’nın yüksek rahibesi olarak görev yapmış ve bu pozisyonuyla hem dini hem de sosyal sorumluluklarını baÅŸarıyla yerine getirmiÅŸtir. Perge’nin bugün hala ayakta duran birçok yapısının inÅŸasında veya restorasyonunda onun finansal katkısı büyük rol oynamıştır. Bu nedenle halk arasında “Perge’nin Kızı” olarak anılmıştır. Perge meclisleri, kendisine “Demiourgos”unvanını vererek ona olan minnettarlıklarını göstermiÅŸtir. Bu unvan, “dünyayı yaratan mimar”anlamına gelmekle birlikte, o dönemde en yüksek kamu görevlerinden biri olarak sadece erkekler için tasarlanmıştı. Ancak Plancia, bu geleneksel kuralları yıkarak bu unvana sahip olmuÅŸtur.CömertliÄŸi ve toplum yararına olan katkıları, ölümünden sonra yazıtlarda “Plancia Magna kendi parasını harcadı.” ve “Kocasının kontrolü olmadan harcadı.” ifadeleriyle onurlandırılmıştır. Bu, onun sadece zenginliÄŸiyle deÄŸil, aynı zamanda bağımsız ve güçlü bir kadın olarak halkı tarafından ne kadar sevildiÄŸini de göstermektedir.
AURELÄ°A PAULÄ°NA
Aurelia Paulina'nın iyilikseverliği
Aurelia Paulina, Perge’nin tarihi ve sosyal yapısında önemli bir figür olarak öne çıkmaktadır. Propylon ve Hydreion arasında yer alan üç niÅŸli teÅŸhir alanında bulunan bir kadın heykeli ve iki kadın heykeli başından biri, Aurelia Paulina’ya ait olarak deÄŸerlendirilmiÅŸtir. Heykel baÅŸları çok net bilgiler sunmasa da, neredeyse eksiksiz bulunan kadın heykeli, Paulina’nın kimliÄŸi ve özellikleri hakkında önemli ipuçları vermektedir. Heykelde, Artemis ile iliÅŸkilendirilen bir deniz kabuÄŸu kolyesi takan Aurelia Paulina, Suriye kültürünü yansıtan bir kıyafetle tasvir edilmiÅŸtir. Bu durum, onun Suriyeli olabileceÄŸi iddiasını güçlendirmiÅŸtir. Kutsal maÄŸaranın üzerindeki alınlıkta yer alan Artemis kabartmasının yanında bulunan ve heykeline oldukça benzeyen figürün de Aurelia Paulina’ya ait olduÄŸu düÅŸünülmektedir. Aurelia Paulina’ya dair yazıtlarda dikkat çeken bir diÄŸer bilgi, tanrılaÅŸtırılmış Ä°mparator Commodus’un kendisine Roma vatandaÅŸlığı bahÅŸettiÄŸidir. Bu durum, Paulina’nın aslında Perge kökenli olmadığını, sonradan vatandaÅŸlık almasına raÄŸmen kent Aurelia Paulina için büyük çaba sarf ettiÄŸini göstermektedir. Çalışmalarının ve Perge’ye katkılarının bir karşılığı olarak, onur yazıtında Paulina’nın demiourgos unvanına layık görüldüÄŸü belirtilmiÅŸtir. Normalde yalnızca erkeklere verilen bu yüksek devlet memurluÄŸu unvanını bir kadının elde etmesi, Paulina’nın Perge toplumu üzerindeki etkisinin ve saygınlığının bir kanıtıdır.
JALE Ä°NAN
JALE Ä°NAN:Ä°LK ARKEOLOG
Jale İnan, Türkiye’nin ilk kadın arkeoloğu olarak bilim dünyasında önemli bir yere sahiptir. 1 Şubat 1914’te İstanbul’da doğmuş ve eğitimini Berlin ile Münih Üniversitelerinde tamamlamıştır. Doktorasını, ünlü arkeolog Ord. Prof. G. Rodenwaldt’ın öğrencisi olarak başarıyla tamamlamıştır. 1963 yılında profesör unvanını almış, 1975’te kürsü başkanı olmuş ve aynı yıl Antalya Bölgesi Arkeoloji Araştırmaları Merkezi Müdürü olarak göreve devam etmiştir. Jale İnan’ın arkeoloji alanındaki katkıları arasında Perge ve Side kazıları özel bir öneme sahiptir. Side ve Antalya müzelerinin kurulması ve düzenlenmesi süreçlerine büyük katkı sağlamıştır. 1946 yılında Arif Müfid Mansel ile birlikte Perge kazı çalışmalarını başlatmış, bu çalışmalar 1974 yılına kadar devam etmiştir. Perge’nin zengin arkeolojik geçmişi, Side arkeolojik kazılarının da başlamasına öncülük etmiştir. 1977 yılında, Perge’de 12 metre yüksekliğindeki Demetrios ve Apollonios Kemeri’ni yeniden dikerek önemli bir başarıya imza atmıştır. Side su yolu üzerindeki kazılar sırasında yaşadığı zorlukları bir röportajında şöyle dile getirmiştir: “Dağ başında bu çalışmalar gerçekten kolay olmamıştır. Sabah erken saatlerde ekibimiz, yanımıza yalnızca kolay taşıyabileceğimiz kumanyayı alarak yola çıkardık. Akşamın geç saatlerine kadar çalışır, gece ise ölçü ve notları değerlendirirdik. Toprak altındaki kanallarda iki büklüm çalışmak, el lambasıyla ölçü almak, çizim yapmak, fotoğraf çekmek ve sarp yamaçlara tırmanarak su yolunun kaybolan kısımlarını araştırmak oldukça zordu. Jale İnan’ın bahsettiği bu zorlu şartlar herkes için oldukça güçtü; ancak bir kadın olarak bu koşullar altında dahi yılmadan çalışması, vatanına ve mesleğine duyduğu bağlılığın açık bir göstergesidir. Azmi, çalışkanlığı ve bilim dünyasına olan katkılarıyla Türkiye arkeolojisinde öncü bir figür olarak anılmaya devam etmektedir
HARRÄ°ET MARTÄ°NEAU
Harriet Martineau:ilk sosyolog
Harriet Martineau, “sosyolojinin annesi” olarak anılan ve toplumsal bilimlere önemli katkılar saÄŸlayan bir düÅŸünürdür. 1802 yılında Ä°ngiltere’nin Norwich kentinde doÄŸan Martineau, o dönemde kadınlara üniversite eÄŸitimi verilmemesi nedeniyle öÄŸrenimini evde, kendi kendine çalışma yöntemiyle sürdürdü. Erken yaÅŸlardan itibaren erkeklere öÄŸretilen derslere ilgi duyan ve hayatı boyunca kendi araÅŸtırmalarını yönlendiren bir bilim insanı olarak öne çıktı. Babası vefat ettikten sonra ailesi ekonomik zorluklarla karşılaÅŸtı ve bu durum, Harriet’in kendi hayatını idame ettirmek için bir yol bulmasını zorunlu hale getirdi. Kompozisyonlar, romanlar, gazete makaleleri, biyografiler, çocuk hikayeleri ve seyahat yazıları gibi farklı türlerde eserler üreterek geçimini saÄŸladı. 1829 yılında yazmayı meslek edinme kararı aldı ve toplumsal sorunları ele alan eserler kaleme almaya baÅŸladı. Martineau, eÄŸitim ve gözlem amacıyla gittiÄŸi Amerika’da iki yıl kaldı ve burada yaptığı gözlemlerden yola çıkarak toplum bilimi üzerine önemli fikirler geliÅŸtirdi. Bu düÅŸüncelerini Society in America ve How to Observe Moral and Manners adlı eserlerinde ayrıntılı bir ÅŸekilde ele aldı. Yazılarında kölelik karşıtlığı, çocuk hakları ve kadınların toplumsal statüsü gibi konulara odaklanarak, toplumun en savunmasız kesimlerinin haklarını savundu. Ancak bu çabaları, ne yazık ki, ölümünden on yıllar sonra bile tam anlamıyla takdir edilmedi. Harriet Martineau, yazdığı yüzlerce makale ve kitabıyla sosyal sorunlara dikkat çekmiÅŸ olmasına raÄŸmen, hak ettiÄŸi deÄŸeri görmemiÅŸ bir düÅŸünür olarak tarihte yerini aldı. Buna raÄŸmen, sosyal bilimlerin geliÅŸimine yaptığı katkılar ve eÅŸitlik mücadelesi ile hatırlanmaya devam etmektedir.
DEMETER TOPRAK ANA
DEMETER TOPRAK ANA
Demeter, tarım, bereket ve mevsim döngüleri ile iliÅŸkilendirilen bir baÅŸka önemli tanrıçadır. Yunan mitolojisinde Demeter, ekinlerin büyümesini saÄŸlayan ve insanlara toprağı iÅŸleyerek geçimlerini temin etmeyi öÄŸreten bir figürdür. Demeter'in özellikle Antalya'daki Sidye'de, Mistik Bayramlar sırasında kutlanan gizem kültleri, tarıma dayalı inanç sisteminin önemli bir parçasıdır.
ATHENA
ATHENA BARIÅž TANRIÇASI
Athena, Yunan mitolojisinde hem Atina ÅŸehrinin koruyucu tanrıçası olarak hem de bilgelik, sanat, zekâ ve savaÅŸ stratejileriyle iliÅŸkilendirilen önemli bir figürdür. Roma Ä°mparatorluk Dönemi’nde, özellikle Side kentinde basılan sikkelerde yer alması, onun dönemin toplumlarında büyük bir öneme sahip olduÄŸunu kanıtlar. Yunan kültüründe yalnızca savaşın deÄŸil, aynı zamanda barışın ve bilgelik arayışının da temsilcisi olarak görülmüÅŸtür.
KÄ°BELE
KYBELE (KÄ°BELE)BEREKET TANRIÇASI
Kybele (Kibele), Anadolu kökenli bir ana tanrıça olup, bereket ve doÄŸurganlıkla özdeÅŸleÅŸtirilir.Anadolu’nun çeÅŸitli bölgelerinde, özellikle Patara ve Side’de, Kybele’ye ait anıtlar bulunmuÅŸtur.Tanrıça, MÖ 6500-7000 yıllarına kadar uzandığı bilinen figürlerle, antik Anadolu halklarının yaÅŸamında önemli bir rol oynamıştır bilimlerin geliÅŸimine yaptığı katkılar ve eÅŸitlik mücadelesi ile hatırlanmaya devam etmektedir.
ARTEMÄ°S
ARTEMÄ°S Ä°N TANRIÇALIÄžI
Tanrıça Artemis Yunan tanrıları arasında, Zeus ve Leto’nun kızı, Apollon’un ikiz kardeşi olarak bilinir. Bölge de en çok tapınım saygı gören tanrıçalardandır.Pergenin tanrıçası olarak bilinir. Vahşi doğa, vahşi hayvanlar tanrıçası olarak bilinir. Pamphylia bölgesinin en önemli kentlerinden biri olan Perge kentinde Tanrıçaya yerel ismi ‘Wanassa Preiia’6 olarak tapınılmıştır. Perge de tanrıçaya ait bir tapınak yer almaktaydı ve burda tanrıça onuruna törenler yapılmaktaydı. Phampliya da kalmayıp çevreye yayıldığı yazıtlardan ve sikkelerden anlaşılıyordu. Antalya müzesinde çektiğimiz Artemis başı, avlanan Artemis ve Artemis heykeli
FÄ°NAL ANKETÄ°